SSC GD Study Material PDF Download
विलोम शब्द SSC GD: विलोम का अर्थ होता है उल्टा जब किसी शब्द का उल्टा या विपरीत अर्थ दिया जाता है तो उस शब्द को विलोम शब्द कहा जात है अर्थात् एक-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्दों को विलोम शब्द कहते हैं। इसे विपरीतार्थक शब्द भी कहते हैंI
SSC GD 2025 Free Marathi Batch

विलोम शब्द बनाने के नियम–
1. लिंग परिवर्तन से:
- जैसे-लड़का-लड़की, राजा-रानी, वर-वधू ।
2. उपसर्ग से:
- जैसे-मान-अपमान् स्वस्थ अस्वस्थ, आस्था-अनास्था ।
3. अलग जाति के शब्दों से:
- जैसे-आजाद-गुलाम, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा,
4. नत्र समास के पद बनाकर:
- जैसे- आस्तिक – नास्तिक, आदि – अनादि, संभव – असंभव, और सार्थक – निरर्थक इत्यादि।
विलोम शब्द
अनुलोम | विलोम | अनुलोम | विलोम |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि | उत्तम | अधम |
अक्षम | सक्षम | उत्थान | पतन |
अधम | उत्तम | प्रसारण | संकुचन |
अभिज्ञ | अनभिज्ञ | प्राची | प्रतीची |
अर्पण | ग्रहण | परा | अपरा |
अथाह | छिछला | परा | अपरा |
अनाथ | सनाथ | प्रायः | बहुधा |
अपव्यय | मितव्यय | प्रज्ञा | अविवेक |
अधुनातन | पुरातन | बहिरंग | अन्तरंग |
अगम | सुगम | भूषण | दूषण |
विरक्ति | अनुरक्ति | मृदुल | कठोर |
आध्यात्मिक | भौतिक | मूर्त | अमूर्त |
आकुंचन | प्रसारण | रागी | विरागी |
आमिष | निरामिष | अकेला | दुकेला |
आलोक | तिमिर | अगला | पिछला |
इहलोक | परलोक | अग्र | पश्च |
इतिश्री | श्रीगणेश | अग्रज | अनुज |
इति | अथ | अति | न्यून |
ईश | अनीश | अत्यधिक | अत्यल्प |
अनिवार्य | वैकल्पिक, ऐच्छिक | आयात | निर्यात |
अनुभव | अनुभवहीन | आराध्य | दुराराध्य |
अनुलोम | प्रतिलोम विलोम | आराम | तकलीफ |
अपकर्ष | उत्कर्ष | आशीर्वाद | अभिशाप, शाप |
अपना | पराया | आस्तिक | नास्तिक |
अपमान | सम्मान | आसान | मुश्किल |
अभिनंदनीय | निन्दनीय | अवरोह | आरोह |
अभिमानी | निरभिमानी | आशीष | अभिशाप |
अभिव्यक्त | अनाभिव्यक्त | स्याह | सफेद |
अमर | मर्त्य | आहूत | अनाहूत |
अमावस्या | पूर्णिमा | इच्छा | अनिच्छा |
अमीरी | गरीबी | इज्जत | बेइज्जती, बेइज्जत |
अभ्यास | अनभ्यास | ईमानदार | बेईमान |
अमृत | विष | उग्र | सौम्य |
अर्जन | व्ययन | उच्चरित | अनुष्धारित |
अर्थ | अनर्थ | उतार | चढ़ाव |
अवकाश | अनवकाश | उत्तरायण | दक्षिणायन |
अवनि | अम्बर | उत्तीर्ण | अनुत्तीर्ण |
अनुभव | अनुभवहीन | उत्पादक | अनुत्पादक |
अनुलोम | प्रतिलोम विलोम | उदय | अस्त |
अपकर्ष | उत्कर्ष | उदार | अनुदार, कृपण |
अपना | पराया | उद्भव | अवसान |
अपमान | सम्मान | उधम | आलस्य, विनय |
अभिनंदनीय | निन्दनीय | उधार | नकद |
अवसर | अनवसर | उन्मत्त | अनुन्मत्त |
अश्लील | श्लील | उपकार | अपकार |
असुविधा | सुविधा | उपयुक्त | अनुपयुक्त |
अस्तित्व | अनस्तित्व | अनुपमेय | उपमेय |
अस्वस्थ | स्वस्थ | उपलब्ध | अनुपलब्ध |
अहंकार | अनहंकार | उपस्थिति | अनुपस्थिति |
अहिंसा | हिंसा | ऊँचा | नीचा |
आकाश | पाताल | ऋण | उऋण |
आक्रमण | प्रतिरक्षा | एकता | अनेकता |
आगत | अनागत | ऐच्छिक | अनैच्छिक |
आगमन | प्रस्थान | एकेश्वरवाद | बहुदेववाद, सर्वेश्वरवाद |
आचार | अनाचार | एड़ी | चोटी |
आजादी | गुलामी | ऐश्वर्य | अनैश्वर्य |
आडंबर | सादगी | औचित्य | अनौचित्य |
आदान | प्रदान | कंजूस | शाहखर्च, दानी, उदार |
प्राचीन | पुराना | कच्चा | पक्का |
आधुनिक | प्राचीन | कनिष्ठ | ज्येष्ठ |
आनंद | विषाद, वेदना | कमजोर | तगड़ा, बलशाली |
आपत्ति | संपत्ति | कर्कश | मधुर |
आबाद | वीरान, बरबाद | कर्म | अकर्म |
अनुलोम | विलोम | अनुलोम | विलोम |
आमदनी | खर्च | कलंकी | निष्कलंकी |
कसा | ढीला | चल | अचल |
काज | अकाज | चिंतित | अचिंतित |
काबिल | नाकाबिल | चिरंतन | नश्वर |
कामयाब | नाकामयाब | चुस्त | ढीला |
काल | अकाल | चोर | साह, साधु |
कीर्ति | अपकीर्ति | छली | निश्छली |
कुटिल | सरल | छुटकारा | बंधन |
कुप्रथा | सुप्रथा | जंगम | स्थावर |
कुमारी | विवाहिता | जय | पराजय |
कुरूप | सुरूप | जल | थल |
कृत | अकृत | जल्द | देर |
कृत्रिम | अकृत्रिम, प्राकृत | जागना | सोना |
कृपण | दाता | जानकार | अनजान |
कृष्ण | शुक्ल, श्वेत | जाति | विजाति |
कोमल | कठोर | जालिम | रहमदिल |
क्रय | विक्रय | जितेंद्रिय | अजितेंद्रिय |
क्रोध | क्षमा | जीत | हार |
क्षम | अक्षम | जीवन | मरण |
खंड | मंडन | जय | अजेय |
खंडित | अखंडित, अखंड | ज्ञानी | मूढ़, अज्ञानी |
खरीदना | बेचना | ज्येष्ठ | कनिष्ठ |
खाली | भरा | ज्वार | भाटा |
खिला | मुरझाया। | तम | प्रकाश |
खुशमिजाज | बदमिजाज | तरुण | वृद्ध |
खेद | प्रसन्नता | ताजा | बासी |
गणतंत्र | राजतंत्र | तिमिर | प्रकाश |
गण्य | अगण्य, नगण्य | तुकांत | अतुकांत |
गरल | सुधा | तुल्य | अतुल्य |
गहरा | छिछला | त्रुटिपूर्ण | त्रुटिहीन |
गीला | सूखा | दंड | पुरस्कार |
गुणी | निर्गुणी | दक्षता | अदक्षता |
गुनाहगार | बेगुनाह | दक्षिण | वाम, उत्तर |
गुप्त | प्रकट | दयालु | निर्दय |
गृहस्थ | संन्यासी | दरिद्र | धनाढ्य, धनी |
गौरव | लाघव | दलित | अदलित |
ग्राम | नगर | दागी | बेदाग |
घटित | अघटित | दिलेर | कायर |
घात | प्रतिधात | दिवा | रात्रि |
घोषित | अघोषित | दुआ | बददुआ |
चंचल | अचंचल, स्थिर | दुखदायक | सुखदायक |
चतुर | मूर्ख | सदाचार | दुराचार |
चर | अचर | दुर्गति | सुगति |
चरित्रवान | चरित्रहीन | दुर्बल | सबल |
दुर्बल | सबल | दोषी | निर्दोष |
दुर्लभ | सुलभ | घनी | निर्धन |
सुकर | दुष्कर | धूप | छाँव |
दुष्परिणाम | सुरिणाम | नम्र | अनम्र |
दूरदर्शी | अदूरदर्शी | नरक | स्वर्ग |
दृढ | अदृढ | नवीन | प्राचीन |
देनदार | लेनदार | नागरिक | ग्रामीण |
देव | दानव | नामी | बदनाम |
देश | विदेश | निकट | दूर |
देशभक्त | देशद्रोही | निडर | डरपोक |
निरक्षर | साक्षर | निंदा | प्रशंसा, स्तुति |
निर्जीव | सजीव | निमंत्रित | अनिमंत्रित |
ईश्वर | अनीश्वर | होनी | अनहोनी |